"Een van die dingen die alleen in de literatuur verteld kunnen worden".
Afgelopen november verscheen in Nederland de roman ‘Saturnin’ van Jakub Małecki. Het boek werd in het Nederlands vertaald door Karol Lesman. Dit is niet de eerste positie van Jakub Małecki op de Nederlandse markt. Twee jaar eerder verscheen 'Rust', ook in Lesmans vertaling. Destijds behoorde het tot de tien boeken die door Nederlandse boekhandelaren werden aanbevolen.
'Saturnin' daarentegen was volgens het Vlaamse dagblad 'De Standaard' nummer één op de lijst van boeken van 2022.
Jakub Małecki (1982, Koło) debuteerde in maart 2007 in de pagina's van 'Science Fiction Fantasy & Horror' met het korte verhaal 'Handen'. Sindsdien zijn verschillende van zijn romans gepubliceerd die aan populariteit winnen, en 'Het Vuurfeest' is verfilmd en komt dit jaar in de bioscoop. Małecki is econoom van opleiding en woont en werkt in Warschau. Zijn nieuwste roman is een beschouwend boek, net als zijn vorige, waarin de familie en haar geheimen centraal staan. De hoofdpersonen zijn Saturnin Markiewicz en zijn grootvader, Tadeusz.
Satek, zoals zijn moeder de hoofdpersoon noemt, is begin dertig, werkt als vertegenwoordiger en heeft een beetje overgewicht. Hij wil graag uitgaan met een meisje van de apotheek, maar hij schaamt zich ervoor. De jongeman heeft veel complexen, die misschien voortkomen uit het feit dat hij zonder vader is opgegroeid. Zijn ouders zijn kort na hun huwelijk gescheiden. Als kind dacht hij dat het aan hem lag, dus besloot hij beleefd te zijn. Saturnin is nooit zichzelf, want hij wil de interviewer altijd plezieren. Hierdoor vindt iedereen hem aardig, maar zelf heeft hij problemen met zelfacceptatie.
Vroeger deed hij aan gewichtheffen en was hij succesvol in sport, hij won meer dan één toernooi, maar na een ongeluk moest hij zijn dromen en ambities opgeven. Hij neemt zijn stress op met snoep.
Op een dag krijgt Satek het nieuws dat zijn grootvader Tadeusz ergens verdwenen is. Hij besluit snel naar zijn geboortestad Kwilno te komen om zijn moeder te helpen bij haar zoektocht. Vanaf dit punt begint de eigenlijke actie van de roman, als de auteur langzaam meer familiegeheimen onthult. Zowel die welke verband houden met de naam van het titelpersonage en de scheiding van zijn ouders, als met de moeilijke oorlogservaringen van zijn grootvader.
"Saturnin" is een uiterst triest en aangrijpend boek, verteld door de verschillende personen die erin voorkomen. Het is een verhaal van gemiste kansen, en Małecki's proza is zo suggestief dat we hun mislukkingen en teleurstellingen samen met de personages beleven. De roman is ook universeel, zodat we ons eigen leven kunnen vergelijken met de lotgevallen van de hoofdpersonen en onze eigen angsten en zwakheden kunnen terugvinden in hun overpeinzingen.
Małecki's roman is een verhaal over een gewoon leven, maar verteld op een zeer poëtische manier. Het houdt de lezer zozeer bezig dat het moeilijk is zich ervan los te rukken. De schrijver verblijdt ons met anekdotes en verhalen, en het verhaal stroomt als een rivier.
In een van de interviews schreef Małecki dat hij fragmenten van een echt dagboek in de roman had opgenomen, dat zijn grootmoeder Irka tientallen jarenlang uit verlangen naar haar overleden broer schreef nadat hij het huis had verlaten en nooit meer was teruggekeerd. De schrijver vertelde de journalist dat: "De wetenschap dat uit het op zolder verstopte dagboek, desintegrerend en vergeten, de woorden eerst het boek in fladderden en nu over de grenzen van ons land en onze taal zwerven, doet me iets aan het hart. Ik weet niet hoe ik dit gevoel moet benoemen, misschien is het een van die dingen die alleen in literatuur kunnen worden verteld - of misschien kan het wel helemaal niet worden verteld."
Mijn eigen reflectie na het lezen van deze roman is dat elk geheim uiteindelijk niet alleen schadelijk is voor degene die het moet bewaren, maar ook voor anderen die met die persoon moeten leven. Het is als een gif dat zich door het lichaam van de hele familie verspreidt en haar verzwakt, en uiteindelijk kan vernietigen. Malecki zei in het hierboven geciteerde interview dat "in veel gezinnen eerder over aardappelen wordt gesproken dan over pijn!" en daar zit wat in.
Grażyna Gramza
ISBN: 9789021459806